BORY TUCHOLSKIE - WODY POWIERZCHNIOWE

Dzisiaj jest
 

Mapka pochodzi ze strony: www.superexpress.pl źródło "AURA"

Data ostatniej aktualizacji
2006-05-30

   Wody powierzchniowe są obok rzeźby terenu i szaty roślinnej podstawowym elementem krajobrazu Borów Tucholskich. Sieć wód powierzchniowych, na które składają się liczne rzeki i jeziora, jest bardzo bogata. Wszystkie cieki wodne należą do lewego dorzecza Wisły, płynąc na południe lub na południowy wschód ku pradolinie Wisły, zgodnie z nachyleniem terenu ukształtowanym w epoce lodowcowej. Odprowadzają one swe wody dawnymi szlakami odpływu wód roztopowych, w które obfituje rozległa równina sandrowa. W związku ze znacznym nachyleniem sandru wszystkie rzeki mają stosunkowo duży spadek i często przypominają swym charakterem rzeki typu podgórskiego.

   Najważniejszymi rzekami odwadniającymi obszar Borów Tucholskich są Brda i Wda zwana Czarną Wodą. Rzeki Brda i Wda stanowią główne osie hydrograficzne obszaru Borów Tucholskich. Charakteryzują się one:

      bardzo wyrównanymi stanami i przepływami wód w ciągu roku hydrologicznego,
dużym udziałem szaty leśnej oraz naturalnych zbiorników w obrębie dorzecza,  
zagospodarowaniem i wykorzystaniem wód głównie dla potrzeb rolniczych (nawadnianie łąk systemami kanałów melioracyjnych – Wielki Kanał Brdy i Wdy),  
dogodnymi warunkami tranzytowymi dla turystyki kajakowej – szlaki kajakowe Brdy i Wdy o randze międzynarodowej,  
dużymi spadkami oraz dobrze wykształconymi dolinami, wcinającymi się w otaczające podłoże sandrowe do 10 metrów i głębiej.

    Znaczenie gospodarcze rzek Brdy i Wdy ze względu na wielkość zasobów wodnych jak i ich jakość jest bardzo różne i z tego punktu widzenia zasługuje na wysoki stopień ochrony.

 RZEKA BRDA jest źródłem wody pitnej dla mieszkańców aglomeracji bydgoskiej, międzynarodowym kajakowym szlakiem turystycznym, źródłem niewykorzystanych w pełni zasobów energetycznych, jak również źródłem do nawodnień rolniczych. Walory hydrograficzne Brdy, takie jak duży obszar dorzecza (4718 km²), znaczny spadek wynoszący średnio 0,65 m na kilometr długości rzeki, duże możliwości retencji ( Brda przepływa przez 72 większe jeziora), zostały wykorzystane do celów hydroenergetycznych. Efektem tego jest zbiornik zaporowy i elektrownia wodna w Koronowie. Rzeka Brda wraz z niektórymi dopływami posiada wyjątkowe walory krajobrazowe. Szczególnie interesujący jest odcinek do ujścia Bielskiej Strugi do miejscowości Piła Młyn. Rzeka płynie tu w pięknej dolinie, obramowanej wysokopiennym starodrzewem lasów liściastych. Liczne bystrza i meandry podnoszą atrakcyjność turystyczną rzeki. Podobne walory krajobrazowe posiada Zbrzyca wraz z Kłoniecznicą, Kulawą i Młosienicą. Interesujący jest zwłaszcza odcinek szlaku wodnego, na którym Zbrzyca przepływa przez dziewięć malowniczo położonych jezior.  

Drugą ważną rzeką Borów Tucholskich jest WDA, odwadniająca północno – wschodnie obszary terenu. Wda ma charakter rzeki nizinnogórskiej. W górnym brzegu przepływa przez kilka jezior, z których najciekawsze, a zarazem, jest jezioro Wdzydzkie. Jej wody w środkowym biegu wykorzystuje się do nawadniania dużych obszarów łąk, w dolnym natomiast spiętrzenie wód wykorzystano między innymi w Gródku do produkcji energii elektrycznej. Najważniejszymi dopływami Wdy są: rzeka Niechwaszcz z Parszenicą i Kałębnicą, Święta Struga i Prusina. Powierzchnia Wdy wynosi 2345 km², a całkowita długość rzeki 215 km. Najpiękniejszy widokowo odcinek Wdy znajduje się między ujściem Brzezianki, a miejscowością Tleń, gdzie rzeka wartkim nurtem przedziera się wśród lasów wąskim i krętym, przełomowym korytem. W odległości około 5 km poniżej ujścia Brzezianki tworzy ona pętlę zwaną uroczyskiem „Krzywe Koło”. Walory turystyczne tego terenu spotęgowane wspaniałymi fragmentami naturalnych lasów liściastych, dorównują walorom krajobrazowym najpiękniejszych odcinków Brdy.

   Struga Siedmiu Jezior jest niewielką rzeką spadającą do jeziora Charzykowskiego naprzeciw ujścia Brdy, odwadniającą wyjątkowo ciekawy pod względem przyrodniczym zespół siedmiu bardzo malowniczych jezior leśnych. Cieki wodne wykorzystano praktycznie przy budowie kanałów: Wielkiego kanału Brdy (30 km), kanału Wdy (25 km) i kanału Niechwaszczy, zwanego mokierskim; regulują one odpływ wód (nawadnianie). Bory Tucholskie (zwłaszcza ich część środkowa i północna) są obszarem wybitnie jeziornym. Jeziora, najczęściej typu rynnowego, tworzą charakterystyczne systemy łańcuchowe powiązane wspólnym odpływem. Przykładem tego mogą być jeziora na szlaku Zbrzycy i Brdy. Wszystkie naturalne zbiorniki na obszarze Borów Tucholskich powstały w okresie recesji ostatniego zlodowacenia. Najczęściej spotykanym typem genetycznym są jeziora rynnowe powstałe w wyniku erozyjnej działalności wód lodowcowych. 

Są to jeziora długie i wąskie, kształtem przypominają doliny rzeczne.  Ułożone są w charakterystyczne ciągi, często poprzedzielane progami i płyciznami. Dna jezior są nierówne i mają liczne przegłębienia. Ich geneza związana jest właściwie z wodami roztopowymi, płynącymi pod lodem i będącymi pod wpływem dużego ciśnienia hydrostatycznego. Najpiękniejszymi jeziorami rynnowymi na obszarze Borów Tucholskich są: Jeziora Charzykowskie i Karsińskie, leżące w jednej rynnie, Gwiazdy, Dybrzk, Skąpe i inne.
Wyjątkowym zjawiskiem hydrograficzno – morfologicznym jest rynna, a właściwie zespół rynien Jeziora Wdzydzkiego o różnokierunkowym przebiegu i skomplikowanej topografii dna. Z uwagi na wyjątkowość kształtu, wielkości i niespotykanej pojemności rynna tego jeziora już od dawna stanowiła przedmiot zainteresowania hydrologów. Często występują  na sandrze jeziora wytopiskowe, powstałe przez wytopienie się wyizolowanych brył morskiego lodu. Jeziora te charakteryzują się niewielką, choć zróżnicowaną głębokością, nieregularnym, silnie rozwiniętym zarysem linii brzegowej, oraz zaawansowanym procesem zanikania. Przykładami najciekawszymi są jeziora Kruszyńskie, Somińskie i Parzyn. Na terenie Borów Tucholskich oprócz wymienionych typów jezior spotyka się jeszcze jeziora morenowe, występujące najczęściej w postaci zaokrąglonych niecek. Powstały one w zagłębieniach utworzonych w wyniku nierównomiernej akumulacji lodowcowej.  

 Powierzchnia i głębokość większych jezior w regionie Borów Tucholskich

Swoisty rys krajobrazowi Borów Tucholskich nadają bardzo liczne, niewielkie bezdopływowe jeziorka, tzw. „oczka”, powstałe przez wytopienie niewielkich brył martwego lodu w akumulacyjnych osadach lodowych. Najmniejsze z nich to jeziorka dysroficzne, tzw. „suchary”, okolone nasuwającymi się na taflę wody torfowców. Naturalne zarastanie tych jezior prowadzi do powstania niewielkich torfowisk przejściowych i wysokich – typowego elementu krajobrazu zalesionych obszarów Borów Tucholskich. Charakteryzują się one bardzo czystą wodą oraz specyficzną roślinnością, nie spotykaną w innych typach jezior. Są to jeziora lobeliowe. Liczne skupienie tego typu jezior na terenie Borów Tucholskich podkreśla jego unikalne walory krajobrazowe. Największym i najgłębszym jeziorem na omawianym terenie jest jezioro Wdzydzkie. Wiele jezior charakteryzuje się swoistym pięknem. Współtworzą je urozmaicona linia brzegowa, mnogość wysp, stromizny brzegów, często obramowanych wysokopiennym lasem. Zbiorniki wodne oraz sieć cieków powierzchniowych stwarzają atrakcyjne, naturalne warunki dla rozwoju turystyki, zwłaszcza wodnej.